Ngày xuân nói về thú chơi cây cảnh nghệ thuật

Trong các dịp tết, lễ hội sinh vật cảnh (SVC), Festival SVC, Hội chợ SVC tỉnh Quảng Ngãi năm 2009, có rất nhiều gian hàng trưng bày các thú chơi SVC: Chim, cá, kiểng, cây khô nghệ thuật, gỗ lũa, phong lan nhưng có lẽ thú chơi cây kiểng nghệ thuật là được nhiều người quan tâm nhất.

Cây thề huyền xiêu

Ngày nay nhu cầu văn hóa SVC của người dân rất đa dạng, phong phú, có thể nói thú chơi cây cảnh xưa và nay ở nước ta vẫn tồn tại và phát triển, mà loại hình cây cảnh nghệ thuật (CCNT) đã nâng tầm lên thành nghệ thuật độc đáo, hấp dẫn.

Trong lĩnh vực cây cảnh chúng ta đã thường nghe thuật danh các loại cây dáng, thế, kiểng rồi Bonsai.

Bonsai phiên bản lại của Nhật Bản, từ hai tiếng bồn tài của Trung Quốc có nghĩa là “cây được trồng trong chậu”. Có thể nói kiểng cổ chuẩn xác với lối chơi tạo hình thời cổ nó phù hợp với một giai đoạn lịch sử xã hội, mang đậm phong cách của một gia phong, dòng tộc một thời. Ngày nay kiểng cổ được nhái lại khi người chơi tạo hình cây thành “thân chi, cánh bát, đầu voi, đuôi tí” hoặc nghinh phong chiếu thủy để chưng trước nhà.

Cây thế, là cây được tạo hình bằng nghệ thuật trồng, tỉa được uốn, vặn từ một loài cây vốn có ngoài thiên nhiên mà người nghệ nhân đã trồng và chăm sóc từ trong chậu.

Tháng 8/2009, ông Peslous - Chủ tịch CLB hiệp hội Bonsai khu vực Đông Nam Châu Á tại Singapore sang thăm Việt Nam nhân hội thảo khoa học Festivale SVC khu vực miền Trung tại Bình Định khi nhận xét về cây Bonsai Việt Nam ông có ý khuyên người chơi cây cảnh nghệ thuật không nên sao chép nguyên mẫu. Ông là người tiếp cận nhiều với các nghệ nhân SVC trên trường quốc tế, chuyên sâu về lĩnh vực cây cảnh nghệ thuật, nhận xét đó của ông là khách quan và sát thực, có nghĩa là trong Bonsai Việt Nam có khác biệt và độc đáo như thế nào song để khỏi rơi vào tình trạng giống như Bonsai Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản mà vẫn giữ được những ấn tượng và “đậm đà bản sắc Việt Nam” mà vẫn hấp dẫn được người thưởng ngoạn.

Như chúng ta biết Việt Nam nằm vào vùng nhiệt đới gió mùa, thảm thực vật sống rất phong phú tạo thuận lợi cho người chơi cây cảnh và để phát triển thành cây cảnh nghệ thuật. Một cây cau trồng kề cạnh một tấm đá vôi hài hòa, có một dây trầu leo quanh thân cau và đá vôi sẽ gợi cho ta sự tích Trầu Cau. Lá trầu, quả cau với vôi gợi cho ta hình ảnh nói lên sự nồng nàn tình nghĩa anh em, nghĩa đồng bào tình quê hương…

Nói đến cây cảnh nghệ thuật là nói đến cây tạo hình bằng kỹ thuật chăm sóc uốn tỉa thành dáng, thế với số cành, chi cân đối có chủ thể phù hợp. Vì thế chơi cây kiểng khá là công phu đòi hỏi người nghệ nhân phải giàu vốn sống, giàu tình yêu thiên nhiên, đất nước, con người đồng thời phải có óc thẩm mỹ cao, trí tưởng tượng rộng, một cây một khóm lá của một khung cảnh thiên nhiên nào đó mà được nghệ nhân tạo thành tác phẩm nghệ thuật độc đáo biểu hiện triết lý về đạo đức nhân sinh, để khuyên ren con cháu biết tôn trọng điều hay lẽ phải ở đời như “Ngũ phúc vinh hoa”, “Tam tòng tứ đức”.

Cây cảnh nghệ thuật của ông cha ta có thể tạm chia ra phương pháp tạo hình, mô phỏng, cách điệu và tượng hình. Người chơi với nhiều tâm trạng và hoàn cảnh nên việc chọn “dáng, thế” cũng thật đa dạng, riêng cây “dáng huyền” có nhiều nét độc đáo nhiều nghệ nhân khi chạm vào cần phải có sự định hướng phân chi cụ thể để làm sao “Huyền” được uyển chuyển vì toàn bộ cây “Đổ” khỏi chậu. Điều này không yêu cầu với các dáng cây khác, cây dáng huyền phải cùng chậu với giá đỡ có chiều cao phù hợp để cây phô diễn kiểu “lượn cong” tuyệt vời.

Cây kiểng nghệ thuật đang là mặt hàng chiến lược trong nghề hoa, cây cảnh hiện nay, nhưng để có một cây cảnh đẹp, đạt yêu cầu thẩm mỹ không dễ chút nào, đòi hỏi người trồng phải qua nhiều công đoạn, chăm sóc tạo dáng, thế rất là kì công lâu dài mới thành tác phẩm nghệ thuật.

Thời gian gần đây có phong trào khai thác cây giả sinh ngoài thiên nhiên đem về trồng gọi là cây kiểng nghệ thuật là không đúng, bởi vì cây đã già, thân quá lớn không thể nào mà tạo dáng, các vết cắt khó mà ngậm sẹo được. Theo các nghệ nhân lâu năm trong nghề thì để tạo ra được tác phẩm cây cảnh nghệ thuật có giá trị, điều quan trọng là phải dựa trên nền tảng của cây cảnh truyền thống và tiếp cận với tính thẩm mỹ hiện đại để có một phong cách chơi mới, mà nghệ thuật sáng tạo cơ bản không mất đi cái giả tạo và một điều cần phải chú ý để cho cây cảnh nghệ thuật tăng thêm phần hấp dẫn, đôn, chậu cũng là một phần hết sức cần thiết trong cây cảnh nói chung và đặc biệt quan trọng đối với cây cảnh nghệ thuật.

Một thời gian khá lâu chúng ta chưa làm ra được đôn chậu, giới cây cảnh phải săn tìm các đôn, chậu của Tàu hoặc sành Thổ Hà, sứ Móng Cái, nhưng chọn đôn, chậu như thế nào cho cân đối, phù hợp luôn là một vấn đề được giới cây cảnh quan tâm. Cái đẹp trong cây cảnh nghệ thuật là bồn, chậu cũng chính là vẻ đẹp như thiên nhiên, như dáng xiêu, ghềnh trực, tuấn tú hay văn nhân… của một tác phẩm.

Ngày nay SVC đã trở thành nhu cầu của cuộc sống tinh thần của cả cộng đồng xã hội, cỏ cây, hoa lá có sự hấp dẫn làm cho người ta sống khỏe hơn, tạo sự gần gũi đầm ấm. Cùng với các loại hình SVC, thú chơi cây cảnh nghệ thuật đang được phát triển, từ đô thị đến nông thôn trong mọi tầng lớp người dân đem lại nguồn sắc hương phong phú cho đời sống tinh thần của con người.